Þrep og stein­lögn

Þar sem stígur liggur í miklum halla er oft óhjá­kvæmi­legt að leggja þrep. Nokkrar mismun­andi leiðir eru mögu­legar til þess að brúa hæðarmun. Leggja má grjót­þrep, stein­lögn eða timb­urþrep.

Þegar leggja þarf göngu­stíg í halla er reynt eftir fremsta megni að haga legu hans þannig að sem fæst þrep séu í honum. Það er mikil vinna að leggja þrep og fólk vill helst ekki nota þau ef það kemst hjá því. Þegar halli landsins er kominn yfir 8°, eða í um 12–15%, er hætta á að yfir­borðs­efnið fari að renna til í stígnum. Það sem ræður úrslitum um hve mikinn halla stígur þolir er hversu gott efni er í honum, hversu vel það binst saman og hversu berskjald­aður stíg­urinn er fyrir vatns­rofi.

Hægt er að styrkja brattan stíg með því að setja niður akker­is­steina. Það er gert með því að leggja stóra steina í beinni röð eða línu sem þverar stíginn. Stein­arnir eru lagðir það vel og djúpt að þeir geti ekki haggast og þannig styðja þeir við malar­efnið fyrir ofan. Hægt er að nota þessa aðferð sem viðhalds­lausn ef yfir­borðs­efni fer að renna til í göngu­stíg í halla.

Akker­is­steina má nota í stígum sem liggja í um 8°–16° halla (15–30%), en þar sem yfir­borðs­efni binst ekki vel gæti þurft að nota slíka lausn allt niður í 5° halla. Því meiri sem hallinn er því styttra skal vera á milli stein­araða eins og sést í meðfylgj­andi töflu.

Stein­unum er sökkt djúpt í jörðu svo yfir­borð þeirra nær rétt yfir malar­yf­ir­borð stígsins. Í sumum tilfellum gæti þurft að notast við tvöfalda röð af steinum til þess að styrkja viðnám þeirra enn frekar.

Steinaröðin þarf að liggja þvert yfir allan stíginn. Ef svæði eða blettur eru skilin eftir mun myndast þar rofsár. Gæta þarf þess að stein­arnir séu nógu stórir og það vel skorð­aðir að þeir geti ekki haggast og að þeir þoli þrýsting frá stígnum að ofan­verðu, sem og gang­andi umferð.

Þrep eru notuð þar sem þarf að brúa mikinn hæðarmun á stuttum tíma. Þau geta leyst vandamál þar sem mikið rof hefur skapast, en ef ekki er vandað til verka getur rofið fljótt farið í fyrra horf. Fólki getur fundist óþægi­legt að nota þrep og leitast oft við að ganga við hliðina á þeim ef það er mögu­leiki. Við það myndast rofrönd við hliðina á stígnum sem síðan verður að vatns­leiðara, sem á endanum skemmir stíginn. Huga þarf sérstak­lega vel að uppbygg­ingu kanta beggja megin við þrepin til þess að ramma þau inn og koma í veg fyrir að gengið sé utan þeirra.

Þrep þurfa að vera eins þægileg í göngu og kostur er og taka verður til greina að það er ekki eins að ganga upp og niður þrep. Ef hlut­fall milli uppstigs og innstigs er óreglu­legt verður göngu­takt­urinn óþægi­legur og það getur hvatt notendur stígsins enn frekar að leita út fyrir stíginn. Til þess að tryggja góðan takt í þrepa­gerð er þrepa­formúlan höfð til hlið­sjónar, en hún kveður á um að tvö uppstig og eitt fram­stig sé um 650 mm með 50 mm skekkju­mörkum.

Reynt skal eftir fremsta megni að halda þessum hlut­föllum, en við uppbygg­ingu nátt­úru­stíga getur verið erfitt að halda þessu full­kom­lega þar sem það bygg­ing­ar­efni sem er í boði getur verið marg­breyti­legt í laginu. Einnig skal forðast að hafa þrepin of form­föst, þannig að þau virki ekki eins og aðskota­hlutur í lands­laginu.

Við lagn­ingu þrepa skal byrja neðst og ganga úr skugga um að fyrsti steinninn sé vel skorð­aður og honum sé sökkt niður, en hann mun halda við næstu þrep. Mikil­vægt er að stað­setja þrepin rétt í landinu. Fyrsta þrepið ætti að vera þar sem landið byrjar að hækka. Ef fyrsta þrepið er stað­sett of ofar­lega í brekk­unni mun yfir­borðs­efni stígsins skolast burt og grafa undan þrep­unum.

Nokkrar leiðir eru til að byggja upp stein­þrep. Hægt er að leggja þau hvert ofan á annað, eða skorða þau fyrir aftan hvert annað. Lykil­at­riðið er að þrepin liggi upp að hvert öðru og þrýstist saman til að mynda samtengda heild­ar­stoð.

Ef þrepin eru látin liggja hvert á öðru þarf að huga að því að þyngd­arpunkt­urinn sé á aftari hluta þrepsins sem þrýstist niður í jarð­veginn.

Ef þyngd­arpunkt­urinn er framar­lega er hætt við að þrepin skorðast ekki nægi­lega og renni fram.

Þrep sem eru skorðuð fyrir aftan hvert annað eru oftast stöð­ugri og ending­ar­betri.

Vanda­samt getur verið að leggja einföld þrep í brekkur. Ef frágangur á þeim er ekki nógu góður er mikil hætta á að vatn nái að ryðja sér leið meðfram þeim og mynda rof. Öruggara er að leggja 2–3 þrep saman og hafa svo hallandi flöt á milli.
Mikil­vægt er að ganga vel frá köntum stígsins og þrep­anna og tryggja að vatn komist út af stígnum sem fyrst.

Mikil­vægt er að nota stóra steina í þrep og ganga frá þeim þannig að þeir geti ekki hreyfst, en marg­vísleg öfl verka á steinana sem geta auðveld­lega fært þá til ef ekki er vandað nóg til verka.

Gera þarf ráð fyrir vatns­halla á þrep­unum til að koma í veg fyrir vatns­söfnun og rof.

Þegar lega þrepa er ákvörðuð er best að forðast beinar línur, gott er að leggja þrepin í sveig, en þó ekki of marga og of krappa, því það eykur líkurnar á að fólk stytti sér leið og myndi beina roflínu í brekkuna. Einnig skal forðast eins­leitni og endur­tekn­ingar. Gott er að reyna að koma fyrir hvíld­ar­þrepum í miklum bratta til að auðvelda göngu.

Stein­lögn (e. pitcing) getur hentað sem lausn þar sem stígur liggur í miklum bratta og þar sem mikið grjót er í nágrenninu.

Í stein­lögn er notast við mismun­andi stærðir af grjóti og því stungið niður og raðað upp á óreglu­legan hátt þannig að stein­arnir myndi óslitinn flöt. Stein­lögn virkar eins og milli­vegur milli malar­stígs og þrepa, þar sem hver steinaröð er lögð með ákveð­inni hækkun, þó ekki meira en 150 mm.

Neðstu stein­arnir eru stórir og burð­ugir og halda við næstu raðir. Einnig eru notaðir stórir steinar við ytri mörk stígsins. Stein­unum er stungið niður þannig að hálfur steinninn sé að minnsta kosti grafinn niður, en því lengra sem hann nær niður því styrkari verður hann sem stoð.

Hver steinn er vel skorð­aður og mikil­vægt að pakka möl og smærri steinum í kringum alla steina til að tryggja að þeir séu sem stöð­ug­astir. Mikil­vægt er að stein­arnir myndi góðan flöt til þess að ganga á og forðast skal að samskeyti stein­anna myndi beinar og gegn­um­gang­andi línur.

Inn í stein­lögnina þarf að gera ráð fyrir ræsum á viðeig­andi stöðum sem koma í veg fyrir að vatn renni eftir stígnum sjálfum.

Samræmi ætti að vera í hall­anum á stígnum og ætti hann að vera í samræmi við yfir­borð umhverf­isins. Þó gæti þurft að lyfta stígnum hærra en landið í einhverjum tilfellum. Ganga þarf frá köntum og þurfa þeir að vera hærri en stíg­urinn til að koma í veg fyrir að gengið sé utan hans.

Einnig er hægt að leggja göngu­stíg úr nátt­úru­hellum, sérstak­lega ef sams­konar grjót er að finna í umhverfinu. Mikil­vægt er að notast við stórar og þykkar hellur og tryggja að þær séu vel festar og stöð­ugar. Jarð­vegs­skipt er undir stíginn, grafinn er skurður sem afmarkar legu stígsins og malarlag sett undir áður en hell­urnar eru lagðar. Gæta þarf þess að ekki sé of langt á milli hellna ef um stiklur er að ræða til að forðast rof á gróð­ur­þekju.